کرم های مراقبت از پوست: فرمولاسیون و نحوه استفاده و تاثیر کرم ها آنها بر زیبایی

پوست منعکس کننده نَسب، سبک زندگی، سن و وضعیت سلامتی است. رنگ پوست، میزان روشنی ﻳﺎ تیرگی آن و یکنواختی پوست، رنگدانه و همچنین ویژگی‌های سطح پوست از نشانه‌های سلامت پوست محسوب ‌می‌شوند. صنعت لوازم آرایشی و دارویی، امروزه، تجهیزات گسترده‌ای شامل محصولات و روش‌های مراقبت از پوست را برای پاکسازی، تسکین، ترمیم، تقویت، محافظت و درمان پوست و سپس، حفظ آن “در شرایط خوب” ارائه ‌می‌دهد. کرم های مراقبت از پوست در زندگی روزمره به راحتی در دسترس هستند و نقش مهمی در مراقبت‌های بهداشتی و پرستاری ایفا می‌کنند.

تبلیغ محصولات مراقبت از پوست معمولا براساس تاثیری است (به عنوان مثال، مرطوب کننده، آنتی‌اکسیدان) که توسط یک فعال (مانند اوره، توکوفرول) برانگیخته ‌می‌شود؛ این ماده فعال از طریق یک حامل (به عنوان مثال، لوسیون) که مبتنی بر یک فناوری خاص (به عنوان مثال، فناوری نانو) است، آزاد ‌می‌شود.

علاوه بر این، تبلیغات امروزی همراه با ادعاهایی شامل برچسب “بدون” (به عنوان مثال، بدون پارابن که یک ماده نگهدارنده خطرناک است) ارائه ‌می‌شوند. امروزه روشهای نوین و مدرن مراقبت از پوست شامل پاک‌سازی، تسکین‌دهنده، ترمیم، تقویت و حفاظت هستند. نیازهای پوست انسان با افزایش سن، تغییر ‌می‌کنند و مساله مراقبت از پوست در این دوران از اهمیت بیشتری برخوردار است.

در جوانی، اجتناب از عوامل محیطی (مانند عوارض اشعه ماورا بنفش) بسیار ضروری است، در حالی که در سالهای بعد، تماس طولانی‌مدت با منابع مختلف رطوبت از جمله ادرار، مدفوع، عرق و محتویات آن‌ها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. متعاقباً نواحی پوستی که به مراقبت و محافظت نیاز دارند نیز تغییر کرده و در ابتدا، نواحی پوستی که در معرض محیط خارجی قرار دارند (مثلا صورت، بازوها، ساق پاها) و سپس، نواحی محصور پوست (مانند چین‌های پوستی، پوست ناحیه تناسلی، کشاله ران و پاها) به مناطق آسیب‌پذیر (نقاط داغ) تبدیل می‌شوند.

پیری به خودی خود ساختار پوست و عملکرد آنرا در طول زندگی تغییر داده و حساسیت پوست را نسبت به مشکلات متعدد بالینی (مانند خشکی پوست) افزایش می‌دهد. بیماری‌های پوستی (مانند عفونت‌های باکتریایی / قارچی)، اثرات تجمعی بیماری‌های سیستمیک (مانند دیابت، نارسایی کلیوی) یا دارو درمانی (به عنوان مثال برای درمان‌های سرطانی) نیز مراقبت‌های ویژه پوست نیاز دارند.

تاریخچه استفاده از کرم های مراقبت از پوست

تا آغاز دهه 1900، هیچ تفاوت واضحی بین مولفه‌های فعال و غیر فعال در آماده سازی‌های پوستی و آرایشی وجود نداشت. بعدها اثرات درمانی خاصی به برخی از مواد شیمیایی خاص نسبت داده شد و مفهوم حامل (ماده حامل نسبتاً غیرفعال) در این صنعت توسعه یافت. امروزه، فرمولاسیون‌ها مخلوطی از اجزای سازنده هستند که اساساً شامل یک یا چند حامل و یک یا چند ماده اصلی فعال هستند.

اثربخشی محصولات پوستی و آرایشی نیز تحت تأثیر نوع حامل و مواد اصلی فعال است. از این رو، انتخاب صحیح حامل مناسب نقش مهمی در تولید یک محصول دارد. محصولات دارویی با هدف دستیابی به یک اثر درمانی تولید ‌می‌شوند. در این موارد ، نقش حامل این است که امکان ورود مواد اصلی به محل مورد نظر را ممکن ‌می‌سازد.

فرمولاسیون‌های آرایشی حاوی داروهای مطلقا درمانی نیستند، اما هدف آنها بیشتر کمک به هموستاز (هم ایستایی) پوست و جلوگیری از فرایندهای مخرب است. ‌نمی‌توان به راحتی مرز واضح و مشخصی را برای صنعت پزشکی و آرایشی تعیین نمود، در حالی که تمایل مشهود صنایع آرایشی به تولید محصولات حاوی مواد دارویی به معرفی مفهوم محصولات آرایشی-دارویی (cosmeceutical) منجر شده است.

این اصطلاح به ترکیبات شیمیایی – دارویی اشاره دارد که هدف آنها، افزایش زیبایی پوست با استفاده از موادی است که عملکرد پوست را اصلاح می‌کنند یا عملکرد یا مزایای مرتبط با سلامتی بیشتری را را فراهم می‌سازند.

ساختار پوست

پوست بیرونی ترین لایه‌ایی است که بدن انسان یا حیوان را ‌می‌پوشاند. برای داشتن پوستی سالم و زیبا باید فرایندهای پاکسازی و مراقبت را به طور روزانه انجام داد. به طور کلی، پوست از سه لایه مجزای هیپودرم (ساب درم یا زیر پوست)، درم و اپیدرم (روپوست) تشکیل شده است (شکل 1).

لایه هیپودرم بافت زیرین درم بوده و شامل بافت چربی یا سلولهای چربی همراه با تیغه‌های کلاژن ‌می‌باشد. درم در زیر اپیدرم قرار دارد و از نظر ساختاری و تغذیه‌ای از آن پشتیبانی ‌می‌کند. این لایه حاوی رگهای خونی، اعصاب، فولیکول‌های مو، عضله آرکتورور پیلی (ماهیچه راست‌کننده مو)، غدد عرق و غدد چربی است. اپیدرم لایه بیرونی پوست و شامل چهار لایه سلولی مجزا به نام‌های لایه بازل (یا لایه زاینده)، لایه اسپینوزوم (لایه خاردار)، لایه گرانولوزوم (لایه دانه‌ایی) و لایه کراتین (لایه شاخی یا استراتوم کورنئوم) است.

سلولها در لایه بازل اپیدرم تکثیر ‌می‌شوند. پس از خروج سلول‌ها از لایه بازل، تمایز و مهاجرت آنها به سمت بالا از طریق لایه اسپینوزوم و لایه گرانولوزوم آغاز شده و در نهایت به لایه کراتینی ‌می‌رسند و از آن خارج ‌می‌شوند. لایه کراتین، خارجی‌ترین و مهم‌ترین لایه پوست به شمار ‌می‌رود زیرا با محصولات آرایشی، پارچه و سایر سطوح در تماس است. لایه کراتین حاوی کراتینوسیت‌های غنی از کراتین تشکیل شده است.

کراتینوسیت‌ها در نواحی لایه‌ای لیپیدی قرار دارند که جهت آنها موازی سطح کراتینوسیت‌ است. این ساختار مرکب توسط سلولهای مرده تشکیل ‌می‌شود و بنابراین، مانع حفاظتی پوست در برابر خطرات مختلف محیطی به شمار ‌می‌رود. دو لایه لیپیدی (سرامیدها، کلسترول و اسیدهای چرب آزاد) و آب، ساختار ژل مانند مایع چند لایه ای بین سلولی را تشکیل ‌می‌دهند. این لیپیدها قسمتهای مهم لایه کراتین هستند و در جلوگیری از اتلاف آب از اپیدرم و ورود باکتریهای مضر نقش دارند.

شکل 1: ساختار پوست انسان

شکل 2 ساختار شیمیایی اجزای لیپیدی اصلی لایه کراتین را نشان ‌می‌دهد. تغییرات در سطح و انواع لیپیدهای لایه کراتین مستقیماً به وضعیت نامناسب پوستی منجر ‌می‌شود. به عنوان مثال، درماتیت آتوپیک (اگزما) و آکنه با سطح پایین سرامید لینولئات مرتبط هستند، در حالی که خشکی پوست، به ویژه در زمستان، ناشی از افزایش اسیدهای چرب و کاهش سرامیدها است.

آب نیز یک عامل مهم برای عملکرد و ساختار سد لایه کراتین به شمار ‌می‌رود. در پوست نرم و انعطاف پذیر، محتوای آب لایه کراتین بین 10 تا 30 درصد است. اگر آب کافی در لایه کراتین باقی نماند، به‌هایپرپلازی اپیدرمال، آزادسازی خارج سلولی ماست سل و ترشح سیتوکین (مولکول‌های پروتئینی محلول در آب) ‌می‌شود.

شکل 2: ساختار شیمیایی اجزای لیپیدی اصلی لایه کراتین

بنابراین، اهداف اصلی تولید محصولات مراقبت از پوست شامل کمک به لایه کراتین در بازگرداندن رطوبت از دست رفته و انباشتگی منظم لایه‌های چربی، عادی سازی تغییر و تبدیل سلولی و در نهایت ترمیم عملکرد و ایجاد حس بهبود یافتگی در پوست است.

اکنون انواع متنوعی از محصولات مراقبت پوست از جمله شامپوها، ژل‌ها، لوسیون‌ها، لایه بردارها، مرطوب کننده‌ها، تونرها و ضد آفتاب‌ها در دسترس قرار دارند. وجود FDA (سازمان غذا و دارو) باعث ‌می‌شود تا مواد سمی شناخته شده مورد استفاده قرار نگیرند، اگرچه متأسفانه بسیاری از محصولات مراقبت از پوست هنوز با عوارض جانبی همراه هستند.

از دیرباز کرم‌ها به عنوان بخشی مهم از محصولات آرایشی در نظر گرفته ‌می‌شوند. ‌می‌توان کرم‌ها را به عنوان یک محصول دارویی معرفی کرد زیرا حتی کرم‌های آرایشی هم بر اساس تکنیک‌های داروسازی تولید ‌می‌شوند. در دوران باستان، کرم‌ها به سادگی با مخلوط کردن دو یا چند ماده با آب به عنوان حلال تهیه ‌می‌شدند.

با پیشرفت تکنولوژی، از روشهای جدیدتر برای فرمولاسیون کرمها استفاده ‌می‌شود. کرم‌ها را ‌می‌توان به راحتی بر روی هر قسمتی از بدن بکار برد. استفاده از کرم برای همه گروه‌های سنی مناسب است. در آینده از تکنولوژی‌ها و روش‌های پیشرفته‌تری برای تهیه، فرمولاسیون و ارزیابی کرم‌ها استفاده می‌شود. همچنین میزان تقاضا برای کرمهایی با پایه گیاهی روز به روز در حال افزایش است.

برخی از انواع کرم‌های پوستی

کرم‌های پوست به دو نوع تقسیم ‌می‌شوند: کرمهای روغن در آب (O/W) که از قطرات کوچک روغن پراکنده در یک فاز پیوسته آبی تشکیل شده‌اند و کرم‌های آب در روغن (W/O) که در آن، قطرات کوچک آب در یک فاز روغنی پیوسته پراکنده شده‌اند. این که کدامیک از دو فاز آبی یا روغنی به عنوان فاز پراکنده در نظر گرفته ‌می‌شود، عمدتا به عامل امولسیون کننده و مقادیر نسبی دو فاز بستگی دارد.

کرم‌ های روغن در آب رایج‌ترند و از نظر آرایشی قابل قبول‌تر هستند زیرا چربی کمتری دارند و به راحتی با استفاده از آب شسته ‌می‌شوند. کنترل کرم‌های آب در روغن دشوارتر است اما از آنجایی که بسیاری از داروهای مورد استفاده در کرم ‌ها آبگریز هستند، سریعتر در کرم‌های آب در روغن آزاد ‌می‌شوند. کرم‌ های آب در روغن همچنین دارای رطوبت بیشتری هستند زیرا با ایجاد یک مانع روغنی باعث ‌می‌شوند تا اتلاف آب در لایه شاخی پوست کاهش یابد.

الف) کرم‌های پاک‌کننده

در زمان‌های اولیه، پاکسازی با استفاده از یک تکه استخوان یا سنگ برای خراش دادن پوست انجام ‌می‌شد. تمدن‌های بعدی از موادی با منشأ گیاهی همراه با آب برای پاکسازی استفاده کردند.

اولین اشاره به فرآیند ساخت صابون را ‌می‌توان در لوح‌های رسی سومری یافت که قدمت آن به حدود 2000 سال قبل از میلاد ‌می‌رسد. با گذشت قرنها و انجام مطالعات بسیار مشخص شد که نفوذپذیری پوست به شدت تحت تاثیر دماست و مدت‌ زمان گرمایش از اهمیت کمتری برخوردار است. منافذ پوست مانند ترموستات‌های کوچکی هستند که در اثر گرما، منبسط و در اثر سرما، منقبض ‌می‌شوند.

اکنون وقتی کر‌می ‌حاوی درصد زیادی آب به پوست زده ‌می‌شود، بدیهی است که منافذ پوست به یک باره منقبض ‌می‌شوند و از نفوذ عمیق جلوگیری ‌می‌کنند که برای تمیز شدن کامل پوست ضروری است. برخی از شیمیدانان استدلال ‌می‌کنند که چنین واکنشی لحظه‌ای است و پوست با مالش مداوم گرم شده و منافذ آن دوباره باز ‌می‌شوند. اما آنها از این واقعیت ساده غافل ‌می‌شوند که آب بلافاصله پس از قرار گرفتن در معرض تبخیر قرار ‌می‌گیرد و گرمای دفع شده از پوست در اثر تبخیر آب، باعث انقباض مجدد منافذ ‌می‌شود.

بسیاری از آلودگی‌های محیطی و محصولات آرایشی محلول در آب نیستند و بنابراین شستن پوست با آب ساده برای از بین بردن آنها کافی نیست. به طور کلی ‌می‌توان گفت که پاک‌کننده‌های پوست موادی با سطح فعال (به عنوان مثال امولسیون کننده‌ها/ شوینده‌ها / سورفکتانت‌ها یا مواد فعال سطحی / صابون‌ها) هستند که باعث کاهش کشش سطح پوست ‌می‌شوند و آلودگی، چربی ترشح شده، چربی ناشی از محصولات آرایشی، میکروارگانیسم‌ها و سلول‌های کورنئوم را به شکل امولسیون شده از بین ‌می‌برند.

شستشوی دقیق صورت به بهبود و جلوگیری از بروز آکنه کمک ‌می‌کند. با این حال، شستشوی زیاد با احتمال ایجاد نقص در مانع پوستی و خشکی پوست به ویژه در پوست‌های حساس همراه است. یک پاک‌کننده ایده‌آل باید همه این کارها را بدون آسیب رساندن و تحریک پوست انجام دهد و در عین حال باید سعی کند سطح پوست را مرطوب نگه دارد.

با ظهور فنآوری‌های پیشرفته اکنون پاک کننده‌های تولید ‌می‌شوند که ملایم هستند، فواید مرطوب کنندگی دارند و به راحتی قابل شستشو هستند. استفاده ترکیبی از پاک کننده و مرطوب کننده‌های پوست صورت برای مراقبت از آکنه در زنان بعد از بلوغ با پوست حساس بی خطر و موثر است.

مواد اصلی بکار رفته در کرم‌ های پاک‌کننده که به عنوان کرم ‌های سرد (cold creams) نیز شناخته ‌می‌شوند، معمولاً شامل پترولاتیوم (وازلین)، موم و آب هستند. بسیاری از کرم ‌های پاک‌کننده حاوی امولسیون کننده نیز هستند که از جدا شدن و لایه لایه شدن کرم جلوگیری ‌می‌کند.

این محصولات ‌می‌توانند همزمان پوست را مرطوب نموده و چرک، عرق و آرایش را را از بین ببرند. لایه‌های مواد آرایشی، گرد و غبار و عرق باقی مانده بر روی پوست از تنفس آن جلوگیری ‌می‌کنند، در نتیجه ممکن است باعث بروز چین و چروک و افتادگی پوست شوند. امروزه کرم‌های پاک‌کننده با عملکرد ملایم و موثر خود به روشی مفید برای مراقبت از پوست سالم تبدیل شده‌اند.

جدول 1) فرمولاسیون معمولی: کرم پاک کننده

کرم سرد نوعی امولسیون آب و چربی‌های خاص است که معمولاً از موم و مواد معطر مختلفی تشکیل شده است و برای صاف کردن پوست و پاک کردن مواد آرایشی بکار برده ‌می‌شود.

موم به عنوان ماده تشکیل دهنده کرم‌های پوستی باعث کاهش روند پیری شده و همچنین دارای خواص ضد التهابی است اما دو عیب بزرگ آن عبارتند از:

• بوی مشخصی دارد که معمولاً محصول نهایی باید فاقد این بود باشد. این بو نامطبوع نیست اما با محصولات پیشرفته امروزی سازگار نیست.
• کیفیت و قیمت آن نیز با توجه به فصل متفاوت است.

دستورالعمل اصلی کرم سرد یا فرمول اصلی کرم سرد حاوی بوراکس نیز است. بوراکس در اواخر قرن نوزدهم به ترکیب اصلی ترکیبات اضافه شد. این ماده با اسیدهای چرب موجود در موم واکنش داده و کرم را پایدار ‌می‌سازد.

بوراکس در کرم‌های سرد نقش‌های مختلفی دارد؛ امولسیون‌سازی را تقویت ‌می‌کند و کشش سطحی آب را کاهش ‌می‌دهد. اما به دلیل خاصیت بسیار قلیایی خود ممکن است باعث تحریک پوست شود. همچنین گزارش‌هایی از تأثیر نامطلوب آن بر باروری و رشد جنین ارائه شده است.

استفاده از آن در طولانی مدت توصیه نمی‌شود زیرا احتمال تجمع بوراکس در بدن وجود دارد. همچنین ‌می‌تواند به دلیل مسمومیت باعث خستگی یا استفراغ شود.

برخی تحقیقات نشان ‌می‌دهد که این ماده همچنین ‌می‌تواند باعث آسیب ژنتیکی شود و برای لنفوسیت‌ها، ماده سازنده سیستم ایمنی بدن سمی باشد. کرم سرد اولین محصولی است که در مقیاس صنعتی ساخته شد و با توجه به دلایل ذکر شده، استفاده از این کرمها تا سال 2018 منسوخ شده بود اما بار دیگر تولید مدرن آنها احیا شد.

پس از مالیدن این نوع کرم‌ها بر روی پوست، آب موجود در سطح کرم تبخیر شده و بنابراین، گرمای زیادی از پوست خارج شده و حس خنکی در پوست ایجاد می شود. امروزه، کرم‌های سرد حاوی یک لایه بردار شیمیایی به نام گلیکولیک اسید (GA) هستند که یک درمان محبوب برای جوان‌سازی پوست آسیب دیده در اثر آفتاب است. گلیکولیک اسید (یا اسید هیدروکسی استیک) کوچکترین آلفا-هیدروکسی اسید (AHA) است.

این ماده جامد کریستالی، بی رنگ، بدون بو، جاذب رطوبت بوده و به خوبی در آب حل ‌می‌شود. اگرچه مکانیسم دقیق عملکرد گلیکولیک اسید هنوز ناشناخته است، اما به نظر ‌می‌رسد که آلفا هیدروکسی اسیدها با تداخل در ایجاد پیوندهای یونی باعث کاهش انسجام لایه شاخی ‌می‌شوند.

آنها چسبندگی بین سلولهای لایه‌های فوقانی پوست را از بین ‌می‌برند و باعث ریزش پوسته‌های خشک از سطح پوست ‌می‌شوند که معمولاً به آن لایه برداری ‌می‌گویند. از AHA به عنوان عامل لایه بردار سطحی و همچنین برای بهبود ظاهر کراتوز و آکنه در پوست استفاده شده است. با این حال، در برخی از مواد، عوارض جانبی محصولات دارای AHA از جمله تورم، سوزش و خارش گزارش شده است.

شکل 3: مقایسه پوست قبل و بعد از لایه برداری با گلیکولیک اسید

ب) کرم‌های شب

کرم‌های شب به گونه ای طراحی شده‌اند که به مدت چند ساعت و حتی پس از مالش شدید بر روی پوست باقی بمانند. بنابراین، آنها با یک فاز روغن قابل توجهی ترکیب شده‌اند که بدون از بین رفتن، به راحتی پخش ‌می‌شود. این نوع کرم‌ها معمولا به صورت کرم‌های آب در روغن، جامد نرم یا مایع چسبناک و حاوی مقدار زیادی روغن هستند.

با استفاده از کرم شب، یک اثر مرطوب کننده به دلیل تشکیل لایه مسدودکننده در سطح پوست و در نتیجه کاهش میزان اتلاف آب در لایه اپیدرم ایجاد ‌می‌شود. از این رو، سطح پوست به واسطه عمل روان کنندگی تا حدی صاف و کشیده ‌می‌شود و تجمع سلول‌های مرده و ضخیم شده لایه شاخی پوست را کاهش ‌می‌دهد.

لایه مسدودکننده از افت رطوبت اپیدرم جلوگیری نموده و همچنین به عملیات روان‌کنندگی کمک ‌می‌کند. اصطلاح “مرطوب کننده” نیز برای انواع کرم‌های شب بکار برده ‌می‌شود. بسیاری از کرم‌های مرطوب کننده شب دارای ساختار نسبتاً سبکی هستند و مواد بکار برده شده در آنها باعث افزایش کلاژن پوست و در نتیجه، جوان‌سازی پوست ‌می‌شوند. مصرف کرم‌‌های شب ‌می‌‌تواند آسیب ناشی از عوامل مضر محیطی مانند آلودگی هوا، اشعه‌‌های فرابنفش، مواد آرایشی و رادیکال‌‌های آزاد را کاهش دهد و جوانی پوست را حفظ نماید.

جدول 2: فرمولاسیون کرم‌های شب

ج) کرم‌های ماساژ

کرم ماساژ باعث انعطاف‌پذیری و استحکام پوست ‌می‌شود و در عین حال، به جلوگیری از افتادگی و بروز سایر علائم پیری کمک ‌می‌کند. علاقه زیاد به جوانی ابدی به تشکیل یک بازار بزرگ برای محصولات مراقبت از پوست منجر شده است که ادعا ‌می‌کنند محصولات آنها دارای اثرات ضد چین و چروک هستند.

ماساژ صورت یک شکل بسیار محبوب از درمان زیبایی است و گمان می‌رود که به جوان‌سازی پوست ‌منجر می‌شود. استفاده از این کرم‌ها ممکن است با کاهش پریشانی روانی و فعال‌سازی سیستم عصبی سمپاتیک همراه باشد که در جوان‌سازی پوست موثرند. درمان زیبایی صورت به طور کلی از سه مرحله تشکیل شده است:

• ماساژ شدید صورت با کرم،
• بخور دادن (با استفاده از حوله گرم یا دستگاه بخور) و
• استفاده از ماسک صورت حاوی جاذب‌ها و مواد منقبض‌کننده‌.

ثابت شده است که عمل مالش یک کرم یا نرم کننده بر روی پوست نوعی ماساژ است و این عمل ساده تا حد زیادی به بهبود یکپارچگی پوست و پیشگیری از آسیب و عفونت کمک خواهد کرد.

جدول 3: فرمولاسیون کرم‌های ماساژ

د) کرم‌های مرطوب کننده

اگر سرعت اتلاف آب از لایه شاخی بیشتر از سرعت دریافت آب در لایه تحتانی اپیدرم باشد، پوست کم آب شده و انعطاف‌پذیری خود را از دست ‌می‌دهد. دونوع شایع خشکی پوست عبارتند از:

• قرار گرفتن طولانی مدت در معرض رطوبت کم و حرکت هوا؛
• تغییرات فیزیکی و شیمیایی مربوط به پیری.

خشکی پوست یک مشکل بسیار شایع در بین افراد که به عوامل مختلفی مانند محیط زندگی، شرایط آب و هوایی، بیماری‌هایی مانند اگزما، پیری و غیره بستگی دارد.

اگزما در بین کودکان خردسال شایع است. سایر بیماری‌ها مانند پسوریازیس و دیابت نوع 2 نیز ‌می‌توانند باعث خشکی پوست شوند. اصطلاح زروسیس (Xerosis) به خشکی غیرطبیعی پوست، غشاهای مخاطی یا ملتحمه (گزروفتالمی) گفته ‌می‌شود.

بیماری خشکی پوست اغلب توسط متخصصان بهداشت مهم تلقی نمی‌شود و برای تهیه داروهای آن اغلب نیازی به تجویز پزشک نیست. بیماری‌هایی مانند پروریتوس (خارش) و ایکتیوز ولگاریس ممکن است ناراحت کننده باشند، در حالی که اگزما و پسوریازیس ‌می‌توانند عواقب جدی‌تری مانند بروز شکاف و عفونت را به دنبال داشته و منجر به کاهش کیفیت زندگی و انزوای اجتماعی شوند.

مرطوب کننده‌ها، محصولات موضعی هستند که برای بهبود و حفظ عملکرد سد پوست و جلوگیری از خشکی پوست طراحی شده‌اند.

شکل 4: مکانیسم خشکی پوست

در حال حاضر سه نوع مرطوب کننده شامل پوشاننده‌ها (Occlusives)، مواد جذب کننده رطوبت (humectants) و نرم کننده‌ها (emollients) در دسترس هستند. مواد پوشاننده مانند پترولاتیوم، لانونین، کلسترول، پارافین و لیستین عمدتا دارای پایه روغن هستند و محتوای آب پوست را با ایجاد یک مانع آبگریز بر روی پوست و جلوگیری از اتلاف آب اپیدرم حفظ ‌می‌کنند.

مواد جاذب رطوبت مانند گلیسیرین، اسید لاکتیک، پنتنول، اسيدهيالورونيك و اوره با جذب آب از درم و تشکیل یک محیط مرطوب در اپیدرم، به لایه شاخی کمک ‌می‌کند تا آب را جذب نماید. نرم کننده‌ها مانند ستيل الكل، استئاريل الكل، دايمتيكون، لينولئيك اسيد و هگزيل دكانول بیشتر از لیپیدها و اجزای آنها تشکیل شده است که تَرک‌های بین سلولی را پر ‌می‌کنند و باعث رطوبت‌رسانی، صافی، لطافت و انعطاف‌پذیری پوست ‌می‌شوند.

کارایی مرطوب کننده‌ها تا حد زیادی به انتخاب مناسب و سازگاری با مصرف مداوم آنها بستگی دارد. مرطوب کننده‌ها در مقایسه با سایر کرم‌های پوستی، پرکاربردترین محصول محسوب ‌می‌شوند.

جدول 4) فرمولاسیون کرم‌های مرطوب کننده

ر) کرم‌های ناپدید شونده و کرم پودر

اکثر محصولات موجود در بازار، مرطوب کننده‌هایی هستند که تولیدکنندگان با هدف بازاریابی، ترکیبات خاصی را به آنها ‌می‌افزایند. این محصولات خواه کرم پودر، ضد پیری، آنتی اکسیدان، موضعی یا یک سرم روشن کننده پوست باشند، اساسا مرطوب کننده هستند و علیرغم تعدد و تنوع بسیار محصولات در بازار، 80 درصد فرمولاسیون آنها مشترک است.

کرم‌های ناپدید شونده که حاوی استرهای نرم‌کننده در فاز روغن هستند، اثر کمی بر روی پوست بر جای ‌می‌گذارند. گاهی اوقات از گلیسیرین جاذب رطوبت نیز استفاده ‌می‌شود و تولیدکنندگان ادعا ‌می‌کنند که این کرم‌ها برای کاهش رطوبت پوست خشک موثرند.

کرم ناپدیدشونده مخصوص پوست بیرونی ساخته شده است و فاقد چربی ‌می‌باشد. این کرم حاوی ماده‌ای شگفت‌انگیز است که مانع از دست دادن رطوبت پوست ‌می‌شود و در واقع رطوبت از دست رفته را جایگزین ‌می‌کند.

تاریخچه استفاده از کرم پودر را به 200 سال پیش از میلاد بر ‌می‌گردد. در آن زمان، داشتن چهره‌ای رنگ پریده بسیار مورد توجه بود، بنابراین زنان یونانی برای روشن شدن پوست خود از پودر سرب و گچ سفید استفاده ‌می‌کردند. زنان و مردان رومی همچنین پوست خود را با استفاده از سرب، گچ و اکسید قلع روشن ‌می‌کردند.

این مد در قرون وسطی تا اوایل قرن نوزدهم که مصرف کنندگان از معجون‌های سمی زیادی برای روشن کردن پوست خود استفاده ‌می‌کردند، ادامه یافت. بسیاری از ویژگی‌های کرم پودر مشابه کرم‌های ناپدیدشونده هستند. این کرم‌ها به طور روزانه برای محافظت و “حالت‌دهی” پوست تمیز بکار برده ‌می‌شوند.

دانستن اینکه آیا کرم پودر مورد استفاده، ضد آفتاب است یا خیر و آیا با استانداردهای تعیین شده برای سایر محصولات ضد آفتاب مطابقت دارد، مهم است. زیرا مواد ضد آفتاب به محافظت از پوست در برابر اثرات پیر کننده و مضر اشعه های خورشید کمک ‌می‌کنند. کرم پودرهای جدید از ظاهر و ثبات بسیار خوبی برخوردار هستند. آنها حاوی نرم کننده‌ها و مرطوب کننده‌ها نیز ‌می‌باشند.

ز) کرم‌های دست و بدن (کرم‌های همه منظوره)

همانگونه که انتظار ‌می‌رود، کرم همه منظوره نوعی کرم قابل انعطاف و همه کاره است که هر فردی با هر نوع طبعی ‌می‌تواند از آنها استفاده کند. این محصولات به عنوان کرم مغذی یا کرم شب و کرم دست بکار برده ‌می‌شوند. کرم‌های همه منظوره با امولسیون W / O یا امولسیون بسیار روغنی O / W مشخص ‌می‌شوند. به نظر ‌می‌رسد بازار بسیار خوبی برای کرم‌های همه منظوره وجود دارد زیرا:

• یک کاربر غیرمتخصص که تمایلی به پرداخت پول ندارد، کرمی را خریداری ‌می‌کند که براساس ادعای سازنده از چندین کارایی برخوردار است.
• کاربری کمی خبره‌تر که کرم مخصوص یک کار خاص را خریداری ‌می‌کند و از آن به عنوان کرم مخصوص استفاده ‌می‌کند
• کاربری که پی ‌می‌برد یک کرم همه منظوره، مناسب پوست خاص اوست
• کاربری که هنگام مسافرت یا تعطیلات به یک کرم همه منظوره متوسل ‌می‌شود
• برای استفاده عمومی خانواده

هنگامی که کرم به سطح پوست مالیده ‌می‌شود، مسیر اصلی نفوذ ترکیبات آن از طریق لیپیدهای بین سلولی لایه کراتین است، اگرچه امکان عبور ترکیبات به سلول‌های کورنئوسیت‌ نیز محتمل است.

ترکیبات کرم پوست در لیپیدهای سطح لایه کراتین حل / تقسیم ‌می‌شوند، در میان لایه‌های کراتین انتشار ‌می‌یابند، از لایه کراتین به سمت اپیدرم آبدوست‌تر تقسیم و تفکیک گشته و از طریق اپیدرم و درم پخش ‌می‌شوند. از طریق این تعاملات با پوست، یک کرم پوست کارآمد ‌می‌تواند باعث تغییر شدید در حس لامسه شود. شکل 5 به طور خلاصه روند استفاده از کرم پوست را همراه با مکانیزم‌های موجود در تعامل نشان ‌می‌دهد.

شکل 5: نمودارهای نشان دهنده روند استفاده از کرم پوست و همچنین مسیر نفوذ کرم و رابطه بین لرزش پوست و درک مغز از بافت پوست

تجویز محصولات مراقبت از پوست

“مواد آرایشی” براساس قانون FD&C، کالاهایی هستند که ماليده، ریخته، پاشیده، اسپری، تزريق شده یا به اَشکال دیگر برای بدن انسان و به منظور تمیزی، زیباتر سازی، افزایش جذابیت یا تغییر ظاهر به کار برده می‌شوند. این قانون، “داروها” را به صورت کالاهایی که در تشخیص، بهبودی، تسکین، درمان، یا جلوگیری از بیماری به کار می روند و کالاهایی اثرگذار بر ساختار یا هر عملکرد بدن انسان یا سایر حیوانات تعریف می‌کند. برخی از محصولات مانند شامپوها یا مواد آرایشی حاوی ضد آفتاب در هر دو دسته دارو و مواد آرایشی قرار می‌گیرند. اصطلاح cosmeceutical در سال 1984 توسط دکتر آلبرت کلیگمن برای توصیف محصولاتی ابداع شد که مزایای درمانی آنها فراتر از آن چیزی است که محصولات آرایشی برای پوست ارائه می‌کنند. این محصولات می‌توانند عملکرد بیولوژیکی پوست را تغییر دهند و دارای توانایی‌های بالینی واقعی برای جوان‌سازی و ترمیم پوست آسیب دیده هستند. این مواد در فضای بین مواد آرایشی و دارویی طبقه‌بندی می‌شوند.

هیدروکینون

هیدروکینون، یک ترکیب فنلی (1، 4- دی هیدروکسی بنزن)  است که معمولاً برای درمان ملاسما و افزایش رنگدانه‌های پوستی (هایپرپیگمنتیشن) پس از التهاب (PIH) بکار برده می‌شود. ملاسما، لکه‌های تیره قهوه‌ای رنگی است که در اثر تغییرات هورمونی در دوران بارداری یا  مصرف داروهای هورمونی یا قرار گرفتن در معرض نور خورشید در گونه‌ها، پل بینی، پیشانی، چانه و بالای لب ظاهر می‌شوند. احتمال بروز ملاسما در افرادی با پوست تیره بیشتر است. هایپرپیگمنتیشن عبارت است از تجمع غیرعادی رنگدانه‌ها در اثر مواجهه طولانی مدت با نور خورشید یا عوامل ژنتیکی است و به صورت لکه‌های کوچک و بزرگ قهوه‌ای رنگ بر روی پوست افراد مسن مشاهده می‌شود.

برای تهیه هیدروکینون به صورت محلول‌های با غلظت 2% نیازی به نسخه پزشک نیست اما محلول‌هایی با غلظت 4% تا 10% با نسخه پزشکی در دسترسند. این ماده از تبدیل دی هیدروکسی فنیل آلانین به آنزیم تیروزیناز (آنزیم حاوی مس و مسئول تولید ملانین) جلوگیری نموده، بنابراین سنتز ملانین را متوقف می‌کند. تصور می‌شود که هیدروکینون می‌تواند سنتز DNA و RNA را نیز مهار کند. همچنین ممکن است به طور انتخابی ملانوسیت‌ها را از بین ببرد و ملانوزوم‌ها را از طریق اتو-اکسیداسیون و فنل اکسیداز تخریب نماید. این فرآیند از تولید ملانین  و انتقال آن به سلولهای کراتینوسیت جلوگیری می‌کند.

هیدروکینون 4% یک درمان استاندارد برای ملاسما و PIH است و بیش از 50 سال است که بکار برده می‌شود. با این وجود، استفاده از هیدروکینون 4% در طی 10 سال گذشته در در اتحادیه اروپا، ژاپن و استرالیا ممنوع شده است. زیرا براساس تحقیقات ممکن است استفاده از آن با احتمال ابتلا به سرطان کبد یا آسیب عصبی همراه باشد. اوکرونوز یکی دیگر از خطرهای واقعی اما نادر است که در سیاه پوستان آفریقای جنوبی گزارش شده است. FDA ممنوعیت فروش هیدروکینون بدون نسخه را بررسی کرده است اما هنوز آن را عملی نکرده است. هیدروکینون به تدریج باعث کاهش هایپرپیگمنتیشن شده و اثر بالینی آن در طی 20 هفته مشخص می‌شود. اثربخشی هیدروکینون پس از 6 ماه کاهش می‌باید و باید توجه نمود که نباید از آن در دوره‌های طولانی مدت استفاده کرد. باید داروهای حاوی هیدروکینون را دو بار در روز بر روی کل صورت مورد استفاده قرار دارد (درمان نقطه‌ای باعث تولید ضایعات پوستی با الگوی چشم گاوی می‌شود).

در هایپرپیگمنتیشن شدیدتر یا مداوم ممکن است درمان ترکیبی هیدروکینون با رتینوئیدها یا مکوئینول مناسب باشد. در یکی از تحقیقات مشخص شد که ترتینوئین 1/0درصد همراه با هیدروکینون 2% برای استفاده در شب بسیار موثر است. در صورت عدم دستیابی به نتایج رضایت بخش می توان از درمان سوم یعنی افزودن یک استروئید موضعی استفاده نمود. استفاده از هیدروکینون 4%،  ترتینوئین 5/0 درصد و فلوئوسینولون 10/0 درصد به مدت 2 ماه یک درمان موثر برای PIH و ملاسما محسوب می‌شود. استفاده  از کرم استروئید موضعی بیش از 8 هفته ممکن است باعث بروز ضایعات تلانژکتازی و آکنه ناشی از استروئید گردد. بعد از 8 هفته، بیماران می‌توانند از هیدروکینون و ترتینوئین استفاده کنند. اگر در عرض ۱۲ ماه هیچ اتفاقی رخ ندهد، می‌توان از کرم ترتینوئین در شب استفاده کرد.

رتینوئیدها

مشتقات ویتامین A عبارتند از رتینول (یک نوع الکل)، رتینال (یک آلدهید) و ترتینوئین (اسید رتینوئیک). رتینول بدون نیاز به نسخه برای درمان آسیب‌های پوستی ناشی از صدمه آفتاب و پیری پوست در دسترس است. رتینال چندان تحریک کننده نیست و برای بینایی مهم است. استفاده از ترتینوئین برای بهبود پیری پوست و کاهش اثرات آسیب خورشیدی باید تحت تجویز پزشک صورت پذیرد. مدت زمان اثربخشی ترتینوئین بر روی آسیب‌های پوستی ناشی از آفتاب و پیری بسیار سریع و تقریبا نصف زمانی است که رتینول می‌تواند این آسیب‌ها را برطرف سازد.

ترتینوئین از طریق پوست جذب شده و به گیرنده‌های اسید رتینوئیک در هسته‌ها و بیان ژن متصل می‌شود. تولید کلاژن در اثر این فرآیندها افزایش می‌یابد. آنزیم‌های ﻣﺎﺗﺮﯾﮑﺲ ﻣﺘﺎﻟﻮﭘﺮوﺗﺌﯿﻨﺎز در پوست مسئول تخریب کلاژن و کند شدن سنتز کلاژن هستند. این آنزیم‌ها با اشعه ماورا بنفش افزایش یافته و اثرات پیری را سرعت می‌بخشند.

رتینوئیدها با مسدود کردن این آنزیم‌ها، مسیر دومی را برای تولید کلاژن فراهم می‌کنند. استفاده از ترتینوئین با تاثیرات مثبتی در هر دو لایه اپیدرم و درم همراه است. با افزایش ضخامت اپیدرم، کاهش چسبندگی لایه شاخی و کاهش تولید ملانوسیت، ظاهر و حس لامسه پوست بهبود می‌یابد. استفاده از ترتینوئین به افزایش مقدار کلاژن، کاهش مقدار کلاژناز (آنزیم از بین برنده کلاژن) و افزایش گلیکوزآمینو‌گلیکان‌ها در درم منجر می‌شود.

رنگ پوست، روشن شده و چروک‌های ریز و درشت آن کاهش می‌یابند. عوارض جانبی این محصولات شامل خارش، سوزش ، قرمزی و پوسته پوسته شدن پوست است. این اثرات با گذشت زمان از بین می‌روند. با بهبود علائم، می‌توان برنامه استفاده از این محصولات را به یک روز در میان کاهش داد یا حتی متوقف ساخت. ترتینوئین باید در شب استفاده شود، استفاده از ضد آفتاب‌های حاوی مرطوب‌کننده‌های خوب برای هر روز ضروری است.

مکوئینول

محصولات حاوی مکوئینول (4-هیدروکسی‌آنیزول) باید توسط پزشک تجویز شوند. مکوئینول در مقایسه با هیدروکینون از قدرت تحریک‌پذیری کمتری برخوردار است و در واقع، با بروز عوارض ناشی از مصرف  هیدروکینون، می‌توان از مکوئینول به عنوان جایگزینی برای آن استفاده کرد. مکوئینول یک مهار کننده تیروزیناز است، بنابراین مانع از تشکیل ملانین می‌شود. مکوئینول به صورت محلول 2% موجود است و غالبا با ترتینوئین 01/0 درصد  ترکیب می‌شود تا میزان نفوذپذیری آن افزایش یابد. این ماده برای اکثر انواع پوست قابل استفاده است.

آربوتین / دئوکسی آربوتین

آربوتین به طور طبیعی در برگ‌های زغال اخته، کرنبری و Bearberry  (نوعی توت) یافت می‌شود. آربوتین، تیروزیناز را مهار کرده و از بلوغ ملانوزوم جلوگیری می‌کند. دئوکسی آربوتین از قدرت مهارکنندگی بیشتری برخوردار است.

تاکنون تحقیقات اندکی درباره اثرپذیری آربوتین بر PIH صورت گرفته است، اما در برخی از آنها، آربوتین به عنوان موثرترین عامل سفیدکننده پوست معرفی شده است. عارضه‌های ایجاد شده بر روی پوست در صورت قطع دارو برگشت‌پذیرند.

اسید آزالیک

اسید آزالیک (1، 7-هپتان دی کربوکسیلیسک اسید) یک اسید طبیعی است. این ماده به خاطر برخورداری از خاصیت ضد میکروبی و ضد التهابی برای درمان بیماری‌های پوستی مانند آکنه و روزاسه (آکنه بزرگسالی) موثر است. این اسید می‌تواند از شیوع مجدد این بیماری‌ها جلوگیری کرده و باکتری‌های ایجاد کننده آکنه را از بین ببرد.

اسید آزالیک  با دو غلظت 15% و 20% توسط پزشک تجویز می‌شود. محلول 15% آن برای درمان آکنه روزاسه پاپولوپوسچولار خفیف تا متوسط بکار می‌رود. محلول 20% در درمان آکنه ولگاریس (جوش جوانی)، ملاسما و PIH تجویز می‌شود. این ماده احتمالاً با ممانعت از فعالیت اکسیدوردوکتاز میتوکندری و در نتیجه مهار تیروزیناز به عنوان یک عامل سفیدکننده پوست عمل می‌کند.

نتیجه گیری

مراقبت از پوست تقریباً شامل هر نوع حامل از جمله امولسیون کننده‌ها، سورفکتانت‌ها، روغن‌ها، موم‌ها و محلول‌های آب دوست است.

این مواد، تجهیزات انتقال دارو به پوست (معمولاً حامل‌ها) را با توانایی ایجاد اعمال خاص بر روی پوست مانند اثرات پوشانندگی، مرطوب کنندگی، صاف کنندگی، سفت کنندگی، تسکین دهندگی و نرم کنندگی ترکیب ‌می‌کنند.

اصطلاح “لوازم آرایشی” بر این نکته تاکید دارد که هدف ترکیبات آرایشی-دارویی، افزایش زیبایی پوست با استفاده از موادی است که عملکرد پوست را اصلاح ‌می‌کنند یا عملکرد و فواید مرتبط با سلامتی بیشتری را فراهم ‌می‌سازند. صنعت آرایشی علاوه بر ارائه زیباسازی پوست، هم اکنون بر شاخص‌های دارویی و ضد پیری محصولات خود متمرکز شده است.

این صنعت همچنین اصطلاحاتی مانند مواد فعال، مواد آرایشی و بهداشتی، مواد مغذی و غیره را ابداع کرده است و امروزه، قوانین مشابهی برای زیبایی و پوست بکار برده ‌می‌شوند.